26 stycznia 1964 roku zmarł Xawery Dunikowski, słynny polski rzeźbiarz i malarz. W dzień 53 rocznicy przypominamy najważniejsze i najciekawsze fakty z życia artysty.
1. Xawery Dunikowski urodził się w 1875 roku w rodzinie zubożałej szlachty. Sam wspominał wielokrotnie, że był bardzo kiepski z rysunku. Kiedy miał 19 lat bardzo się zakochał i stwierdził, że chce uwiecznić oblicze ukochanej. W tym celu zrobił jej pospieszny szkic węglem, utrwalając ją w formie płaskorzeźby, w trójwymiarze. Wtedy też stwierdził, że mógłby ją wyrzeźbić i że jest to ten rodzaj sztuki, któremu chce się poświęcić.
Xawery Dunikowski, „Madonna”, 1910-1911, źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie
2. Dunikowski od 1896 roku studiował w Szkole Sztuk Pięknych pod opieką dwóch rzeźbiarzy: Alfreda Dauna oraz Konstantego Laszczki. Po studiach wyjechał do Warszawy, aby objąć stanowisko profesora w Szkole Sztuk Plastycznych.
3. 18 stycznia W 1905 roku w stolicy doszło do tragicznego incydentu z udziałem artysty. Dunikowski spożywał obiad wraz z właścicielem jednej z warszawskich galerii sztuki, Janem Krywultem. Rzeźbiarza zaczepił Wacław Pawliszak, który planował go uderzyć, niestety, Dunikowski sięgnął po rewolwer i śmiertelnie postrzelił napastnika w policzek. Zachowanie rzeźbiarza zostało zinterpretowane, jako akt samoobrony, stąd uniknął kary za swój czyn.
4. W czasie I wojny światowej wstąpił do Legii Cudzoziemskiej, skąd jednak szybko go zwolniono ze względu na zły stan zdrowia. Artysta powróciwszy do Paryża zamieszkał u swojej byłej studentki i muzy, Sary Lipskiej, z którą miał jedyną córkę. Niestety, Dunikowskiemu nie wiodło się w Paryżu najlepiej, a życie rodzinne mocno go przytłaczało.
Xawery Dunikowski, fot. Lucjan Fogel
5. Przyjacielem Dunikowskiego w czasie jego pobytu we Francji był słynny fryzjer, Antoni Cierplikowski, ekscentryczny i niezwykle popularny wśród tamtejszych sław. Czesał m.in. Josephine Baker oraz Brigitte Bardot. Fryzjer wspierał finansowa Dunikowskiego, a ten w zamian uczył go rzeźby i wykonał dla niego kopię rzeźby „Fatum”, z 1913, która ozdobiła nagrobek Cierplikowskiego w Sieradzu.
6. W 1925 roku Dunikowski otrzymał zlecenie na cykl „Głowy wawelskie”, stanowiący kontynuacje nawiązującą do renesansowych głów znajdujących się na Zamku Królewskim na Wawelu. Seria podobizn słynnych polaków nie znalazła się na kasetonach wawelskich, można je jednak podziwiać na Zamku Królewskim w Warszawie.
7. Przez większą część okupacji niemieckiej Dunikowski był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie trafił po aresztowaniu w 1940.
8. Po wojnie w centrum zainteresowań rzeźbiarza pojawiły się monumentalne pomniki. W 1945 roku powrócił do pracy na krakowskiej ASP, a niebawem stał się sztandarowym artystą socrealizmu, choć nie zawsze wszystkiego jego projekty zyskiwały aprobatę władz.
9. Do najbardziej cenionych prac Dunikowskiego należy „Matka”, czy „Tchnienie” powstałe w wyniku zafascynowania secesją i kubizmem. Niezwykle popularne są też jego „Kobiety brzemienne” – skupione i monumentalne postaci nadnaturalnej wielkości, którymi w 1907 roku wywołał nie mały skandal na wystawie w Warszawie.
10. Dunikowski zmarł w 1964 roku w stolicy. Został pochowany w Alei Zasłużonych na Powązkach.
